خدایان و مقدسات مردم هند
هندوستان از گذشته های دور سرزمین عجایب جهان بوده است و در چند دهه ی اخیر
بسیار مورد توجه جهان غرب قرار گرفته است به طوریكه امروزه تمام اطلاعات
مربوط به تمدن و ادیان و افسانه های هند در سایتهای اینترنتی بسیاری قرار
گرفته و كتابهای مذهبی و تاریخی آن به زبانهای گوناگونی ترجمه شده است.در
چنین شرایطی باعث تاسف است كه ما ایرانیان با وجود داشتن تمدنی مشترك با
هندوستان, اطلاعات اندكی از این سرزمین در اختیار داریم. هندوستان با بیش از
۱ میلیارد جمعیت, دموكراسی ترین كشور جهان سوم است و مردمی خونگرم و مهربان
دارد.۹۹% از جمعیت هند را هندوان( پیروان هندوییسم) تشكیل می دهند.از آنجا كه
آیین هندو غالبترین مذهب هندوستان است و آشنایی ما با این آیین چندان زیاد
نیست, در این مقاله به بررسی مختصری از مقدسات هندو و قوانین آن می پردازیم.
هند: سرزمین رودها
در حیات هندو, رودخانه ها نقش بسیار مهمی بازی می كنند.زیرا رودها برای
هندوان مقدس هستند اما این تقدس و پرستش به معنی كفر ابتدایی و یا شرك آنان
نیست, بلكه ریشه در فرهنگ و تمدن كهن تری دارد كه پیرو احترام به طبیعت است,
همانگونه كه در نزد زرتشتیان باستان بوده است.
رودخانه های مقدس برای هندوان
:
۱- گنگ: مقدس ترین رود هند است .الهه گانگا این رود را نگهبانی می كند.گنگ از
هیمالیا سرچشمه می گیرد و از شهرهایی مثل بنارس, هردوار , الله آباد,
وراندابن و...می گذرد. بر طبق افسانه ها گنگ از پای ویشنوVishnu( خدای
نگهدارنده زندگی در زمین) جاری شده و پس از گذشتن از گیسوان شیوا Shiva(خدای
فنا و نابودی) به زمین می رسد. هندوان معتقدند كه غسل در گنگ, گناهان كبیره
را می شوید و اصولاً غسل در رودهای مقدس به هنگام كسوف و خسوف واجب است.آنها
همچنین خاكستر و استخوانهای نیم سوخته ی مردگان خود را با مراسمی خاص در آب
گنگ می ریزند.
۲- سند: دومین رود مقدس هندوان است و نام هندوستان نیز از همین رودخانه گرفته
شده است. نام قدیم سند, سندو , بوده است و ایرانیان باستان آن را ,هندو, نام
نهادند و در اثر گذر زمان هندو به نامی برای این سرزمین تبدیل شد و هندوستان
یعنی "سرزمین رودها". شاید جالب باشد بدانید كه نام لاتین هند, یعنی ایندیا
Indiaنیز از همین رود سند برداشته شده است.یونانیان باستان در زبان خود سند
را ایندوسIndus می نامیدند و ایندیا با كمی تغییر از ایندوس برداشته شده
است.البته لازم به ذكر است كه نام قدیم هند در زبان سانسكریت " بهارات" (Bharat)می
باشد. رود سند نیز از هیمالیا سرچشمه می گیرد و به دریای عرب می ریزد.
۳- برهماپوترا(Brahmaputra): از كوههای هیمالیا واقع در تبت سرچشمه می گیرد و
رودخانه ای طوفانی است.
۴- جمنا (yamuna): از پنج آب (پنجاب) به سمت جنوب جاری می شود و دهلی را
مشروب می كند و شكوه تاج محل در آگره را در آبهای خود منعكس می كند.جمنا با
افسانه های مربوط به كریشنه وابسته است.
۵- سرسوتی(Saraswati): رودخانه ای مقدس كه در دوران باستان , در كنار آن
قربانی های ودایی انجام می دادند و عالمان ودایی در حوزه این رود زندگی می
كردند. سرسوتی نام الهه علم و دانش است.
سایر رودهای مقدس هندوستان در جنوب هستند و شامل رودهای گوداوری, كاوری ,
نرمدا و تاپی می باشند.
گیاهان مقدس :
درختان و گیاهان نیز به عنوان یكی از مظاهر طبیعت , مورد احترام هندوان هستند
به طوریكه آنها پیش از قطع یك درخت او را ستایش كرده و عذر خواهی می كنند كه
این نوع احترام به طبیعت با فرهنگ سرخپوستان بسیار مشابهت دارد. مقدس ترین
گیاه هند , انجیر مقدس(Pippala) است كه نماینده ویشنو است.این درخت حتی مورد
احترام بوداییان نیز هست زیرا معتقدند كه بودا زمانیكه زیر سایه این درخت
نشسته بود, به حقیقت دست یافت. از دیگر درختان مقدس می توان از درخت پنبه
ابریشم نما, درخن تمالا , درخت ویلوا و درخت شمی نام برد.
گل ها نیز بسیار مورد توجه و علاقه هندوان هستند.آنها تقریبا در اكثر مراسم
خود از گل به اشكال مختلف استفاده می كنند. گل سرخ چینی برای شیوا, گل سفید
برای ویشنو , گل نیلوفر برای لكشمی(Laxmi) (الهه ثروت و خوشبختی) , گل زرد
برای سرسوتی, گل انبه به خدای كام وگل نیلوفر سرخ برای خورشید , نمونه هایی
از تقدیم گل به خدایان هستند.
كوههای مقدس:
مقدس ترین كوه هندوستان هیمالیا است.( هیمالیا در لغت از دو جزء تشكیل شده
است.یكی هیما-به معنی برف و سرما و دیگری لیا- به معنی خانه و انبار و
هیمالیا در كل به معنی "خانه برف" است)هیمالیا از این جهت مقدس است كه در
گذشته محل زندگی خدایان بوده است. در مقابل كوههای بلند هیمالیا در جنوب, چند
رشته كوه و تپه نیز در جنوب هند وجود دارند كه ویندهیا (Vindhia)نامیده می
شوند.ویندهیا در زبان هندی به معنی كوه جنوبی می باشد و افسانه های زیادی در
مورد این كوه وجود دارد.
نوشته های مقدس:
مهمترین و معتبرترین نوشته های مقدس هندوان كه بین تمام فرق هندو مورد قبول
است, عبارت است از: -كتب ودا (Veda) - براهمن (Brahmana) - آرنیك (Aranyaka)
-اوپانیشاد(Upanishad) - پوران(Purana) - راماینه (Ramayana) -مهابهارت( هند
بزرگ) (Mahabharat) -آگم ها (Agamas) -پنج راتره (pancara tras) -تنتره(Tantras)
این نوشته ها در یك زمان فراهم نیامده و متعلق به ازمنه متوالی است
خدایان(شخصیت های مقدس):
شاید با شنیدن نام خدایان, این تصور پیش آید كه هندوان بت پرست هستند و از
وجود خدای یكتا بی خبرند.اگرچه هندوان در ظاهر بت می پرستند اما حقیقت این
است كه دانایان,حكیمان و هندوان با سواد, خدای یكتا را می پرستند و معتقدند
كه ذات مطلق الهی یگانه است ولی قشر فقیر و كم سواد هندوستان تا حدود زیادی
به همان مظهر مادی توجه دارند و آن را می پرستند اما این نیز به معنی كفر
آنان نیست.هندوان معتقدند كه این خدایان, مظاهر گوناگون همان خدای یكتا هستند
در این باره در ریگ ودا(یكی از چهار ودای موجود)آمده است :
" بر هر ثابت و جنبنده و نیز بر هر آنچه را ه می رود وبر هر آنچه می پرد و بر
تمام این آفرینش رنگارنگ,تنها یك خدا فرمانروایی می كند."
در واقع باید گفت كه حقیقت
یكی بیشتر نیست اما به نامها و شیوه های گوناگون توصیف می شود.
آفریدگار در این آیین , برهما (Brahma)نامیده می شود كه مظهر آفرینش است.سایر
خدایان مهم هندو عبارتند از:
-ویشنوVishnu(خدای مظهر بقا و زندگی روی زمین)
- شیوا Shiva(خدای فنا و نابودكننده و وحشت آور اما نام او در سنسكریت به
معنی مهربان نیز هست.)
-سرسوتیSaraswati(الهه ی علم و دانش و همسر برهما.سرسوتی دختر شیوا از همسرش
پاروتی است)
-لكشمی Laxmi(الهه ی ثروت و خوشبختی و همسر ویشنو. و خواهر سرسوتی)
-شكتیShakti( الهه قهر و نابودی و همسر شیوا)
-گانشا Gnesha( خدای علم و دانایی كه سری همچون سر فیل دارد و پسر شیوا است.)
-كالیKali (الهه مرگ)
-رام چندر Ram chandar(رام ماه مانند كه یكی از مظاهر ویشنو روی زمین است.)
-كریشناKrishna(هشتمین مظهر ویشنو است.)
-ایندرا Indra(خدای باستانی اقوام آریایی كه خدای رعد و برق است)
-اگنی Agni(خدای آتش و تجسم آتش مقدس است.ِاگنی از دیر باز توسط آریاییان
باستان پرستش می شده است و هنوز هم آثار تقدس آتش میان هندیان و زرتشتیان
وجود دارد.اگرچه زرتشتیان آتش پرست نیستند اما تقدس آتش متعلق به فرهنگ پیش
از زرتشت است و تا كنون نیز باقی مانده است.)
-گرودهGaruda(رئیس پرندگان كه نیمی از بدنش انسان و نیم دیگر پرنده است و
مركب ویشنو است.)
-خورشید Suryaو ماهSoma وبسیاری خدایان دیگر
شهرهای مقدس:
شهرهای مقدس و زیارتگاههای هندو عبارتنداز:
۱-اجودهیا یا آیودیا(Ayodhya): این شهر در شمال هند واقع است و بنابر
داستانهای هندو،این شهر پایتخت سلاطین سلسله ماه و از آن جمله رام چندر بوده
است.
۲-اوانتی(Avanti): از شهرهای قدیمی هند است و امروزه اوجین(Ujjayina) نامیده
می شود.گویند كریشنه در این شهر بزرگ شده است.
۳-گایا(Gaya):شهر گایا واقع در ایالت بیهار در شمال هند است.
۴- كاشی(Kashi): مقدس ترین شهر هندوان است.نام قدیم آن "بنارس" است و پس ازآن
كاشی و بعد هم وارانسی نامیده شده است.شهر بنارس در ساحل شمالی رود گنگ احداث
شده است.
۵-كانچی(Kanchi): این شهر در نزدیكی چنای یا مدرس قرار دارد.
۶- متهورا(Mathura):نام یك شهر قدیمی است كه اكنون شهر جدیدی روی آن ساخته
شده است.بنابر روایات هندو این شهر زادگاه كریشنه است.شهر متهورا در كنار
رودخانه مقدس جمنا در شهر آگره واقع شده است و هر سال هنگام عید هولی زایران
كثیری به این شهر می روند.
۷-دواركا(Dvaraka):این شهر در ساحل رود كاتهیاور است و گویند كه پایتخت
كریشته بوده است.
۸-هردوار: این شهر در مجاورت رود گنگ است.و در آن كشتن حیوانات و حشرات ممنوع
است و حتی خوردن تخم مرغ هم ممنوع است
۹-پوشكر(Pushkar): نام این شهر به معنی نیلوفرآبی است و در ایالت راجستان
قرار دارد.
روزهای مقدس(اعیاد):
در آیین هندو روزهای مقدس بسیار زیاد است و به مناسبت هر روز جشن مخصوصی بر
پا می شود.این جشن ها به منظور نزدیكی به معبود از طریق ستایش و شادی و امید
است و سبب پاك شدن گناهان می شود.چند عید مهم عبارت اند از:
-دیوالیDiwali: جشن سال نو در شمال و غرب هند
-ویشوVishu:جشن سال نو در ایالت كرالا در جنوب
-عید هولیHoli: جشن رنگ كه مردم پودرهای رنگی و آبهای رنگی به یكدیگر می
پاشند.
-دورگا پوجاDurgapuja: جشن پیروزی رام بر دیو پلید راونا كه شرح آ، در
راماینه آمده است.
-جانمشتامیJanmashtami: جشن تولد كریشنه
-گانش چاتورتهیGanesh chatuthi: جشن ستایش گانشا
-ماها شیوراتریMahaShivratri: جشن ستایش شیوا
هر یك از این جشن ها دارای چندین افسانه و داستان هستند كه هر كدام در نوع
خود شنیدنی است.
سرزمین یوگا:
بسیاری از ما كلمه یوگا را به عنوان شناسهای از هندوستان شنیده ایم و كتابهای
بسیاری در این زمینه به فارسی موجود است.
یوگا(جوگ) Yogaبه معنی انضباط فكری است و در مفاهیم متعددی استفاده می شود
مثل تمركز فكر،مكاشفه،اتحاد روح با ماده،استغراق،اتصال و هر عملی كه موجب
انضباط فكری شود.كلمه یوگ از فعل یوج(Yuj) مشتق شده است و به معنی بستن و
مهار كردن حیوان سركش است (وشاید از این نظر با كلمه یوغ در فارسی مشابهت
داشته باشد اگرچه یوغ در حال حاضر در فارسی فعل نیست.)پس یوگا یعنی اینكه
انسان نفس سركش خود را مهار كند تا بتواند در نهایت به روح كیهانی و اعلی
متصل شود.یوگا بر خلاف تصور،از آیین بودا برنخاسته بلكه متعلق به آیین هندو
است و شامل تمرینها و مراحل بسیاری می باشد كه برخی از آنها در یوگا سوتره
آمده است.
مذهب هندو:
آیین هندو،قدیمی ترین و كهن ترین مذهب زنده جهان است و اكنون بالغ بر ۹۰۰
میلیون هندو از آن پیروی می كنند.مذهب هندو،مكتبی ماورای طبیعی است و اجازه
نمی دهد كه پیروانش فقط به دنیا یا آخرت دلخوش كنند.زیرا مذهب هندو هدف
بزرگتری را دنبال می كند و آن دست یابی به حقیقت زندگی است.منظور اصلی آیین
هندو آن است كه هر هندوی واقعی بتواند به حقیقت مطلق كه برهمن نام دارد ،متصل
شود.این حقیقت عبارت است از روحی ابدی كه برتر و بالاتر از هرگونه علت و
معلول و زمان و مكان است.
در مذهب هندو تمام كارها و اعمال مثل كارهای هنری،علمی،سنتی،سیاسی و
اجتماعی،وسیله ای هستند برای رسیدن به رستگاری و به همین دلیل یك هندوی
كامل،كارهای خود را با نیتی پاك و والا به درست ترین شكل ممكن انجام می دهد.
رقص نیز جزئی از آیین هندو است و جایگاه بسیار بالایی در فرهنگ آن دارد.زیرا
رقص كاری مقدس است كه از خدایان به انسان رسیده است.شیوا معتقد بوده است كه
تمامی كائنات همواره در حال رقص جاودانه ای هستند و او این رقص را ایجاد كرد
و خودش به انجام آن می پرداخت.رقص هندی كه بسیاری ازحركات یوگا را در خود
دارد،فقط برای سرگرمی یا تفریح نیست بلكه یك رقصنده با ایمان هنگام انجام این
حركات به حالت خلسه رفته و به آرامش دست می یابد.این رقص موجب نشاط و شادی
روح وروان نیز می شود.
رقصها نیز انواع متنوع و مختلفی دارند.
مذهب هندو دستوراتی خاص در مورد غذای هندوان دارد.هندوان معتقدند كه افراط در
غذا سبب تنبلی جسم و انحطاط فكر می شود.اغلب هندوان در تمام طول عمر خود، لب
به گوشت قرمز نمی زنند وعده ای نیز فقط گوشت مرغ و جوجه یا ماهی مصرف می كنند.
غذای هندوان غالباً شیر گاو و گاومیش و فراورده های شیر است اما شیر گاو زلئو
و شتر را نمی خورند.برنج، جو،گندم،لوبیا،خردل،نارگیل،دانه های نباتی، انواع
میوه و آجیل از غذاهای عمده هندوان است.همچنین مصرف سیر،پیاز،تربچه و قارچ
برای هندوان و مخصوصا براهمن ها ممنوع است.اگرچه این قوانین، كمی عجیب به نظر
می رسد، اما نرم خویی و آرامش و قناعت مردم این سرزمین، ناشی از همین تغذیه
است.اهمیت ندادن به خوراك و توجه به روح و روان ، مهمترین دلیل پرورش عارفان
و ریشیانRishi بزرگ در هند است.
از دیگر معتقدات هندوییسم، تناسخ است. اعتقاد به تناسخ روح به این دلیل است
كه هندوان می گویند، انسان در طول یك عمر كوتاه، نمی تواند به رستگاری و شعور
الهی دست یابد و برای همین هر كسی سلسله ای از چند زندگانی دارد و در هر
زندگی بر حسب كارهای زندگی قبلی به قالبی در می آید،گاهی در غالب انسان و
خدایان و گاهی در قالب حیوان و گیاه و آنقدر به این تناسخ ادامه می دهد تا به
حقیقت مطلق الهی پی برده و رستگار شود.
مذهب هندو،هم مذهبی ساده و ابتدایی است و هم مذهبی پیچیده و فلسفی است.بر
همین اساس هر فردی از هر طبقه جامعه می تواند به آن بگرود و از آن استفاده
كند.به همین دلیل نیز در جامعه هندو،هم عارفانی هستند كه به مقصد عالی رسیده
اند و هم عامیانی هستند كه هنوز قدمی در راه مذهب برنداشته اند.
اخلاق اساسی هندوییسم، بر پایه طهارت،ضبط نفس،آزادی، راستی و بی آزاری
است.بسیاری تصور می كنند كه هندوییسم یعنی ریاضت،اما چنین نیست.هندوییسم از
زهد و ریاضت طرفداری نمی كند و اصرار هم ندارد كه پیروانش امیال نفسانی را به
كلی سركوب كنند.این تفكر مورد تایید پیروان مذاهب جینJain و بودا Buddhaاست
اما هندوییسم برعكس، پیروانش را به ازدواج و تشكیل خانواده ترغیب می كند و
یكی از مراحل برهمنی نیز ازدواج می باشد.
در هر صورت هندوییسم مذهبی است كه اگر عمیقاً به آن نگاه كنیم، دستورات خوب و
اخلاقی در خود دارد و معتقد به افراط و تفریط در هیچ كاری نیست بلكه میانه
روی را توصیه می كند.با این حال هر فرد هندو آزاد است كه بر حسب توان و خواست
خویش، از این مذهب بهره برداری كند.
و سرانجام آنكه، هندوییسم می گوید،بشر ناآگاه است و نمی داند كه ذات مطلق
چگونه روح خود را در آفریدگان دمیده است.آغاز و پایان جهان، ماورای زمان است
و زمان همانند پلی است میان ازل و ابد و چون انسان مادی ،اسیر در حصار زمان و
مكان است، نمی تواند از ازل و ابد آگاهی داشته باشد.
جمله ای زیبا در بهگودگیتا (Bhagavad gita)هست كه می گوید:
"آغاز هستی مخفی و وسط آن آشكار و پایانش ناپیدا است."
شیرین اشتری e mail: donnashirin@yahoo.com
منابع: هند در یك نگاه نوشته دكتر سید محمدرضا جلالی نائینی
مشرق زمین گاهواره تمدن نوشته ویل دورانت فصل چهاردهم
سایت:www.hindunet.org
لینک های مرتبط با موضوع:
