سایت سارا شعر - تاریخ ایران

سالهای 1324ق تا 1330ق، دوره ‏أی بس حساس و سرنوشت ‏ساز در تاریخ معاصر ایران است كه از آن تحت عنوان دورة مشروطیت نام برده می ‏شود. موفقیت و پیروزی مبارزات عدالت ‏طلبی و قانونخواهی ملت ایران در دوره ‏أی تحقق یافت كه بخش اعظم مشرق زمین در چنبرة استبداد گرفتار بود. پر واضح است كه موفقیت این نهضت می‏ توانست در شكوفایی كشور ما و ملل مشرق بسیار مؤثر واقع شود و با مستحكم نمودن بنیانهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ایران سد محكمی در مقابل مطامع و مداخلات بیگانگان به وجود آورد.

ضرورت مبارزه با استبداد قاجار و ظلم حكام كه امنیت را در تمامی شئون آن زایل كرده بود باعث شد كه مراحل اولیة نهضت با صلابت و وحدتی مثال‏ زدنی طی شود و شاه قاجار با امضای فرمان مشروطیت به حكومت مشروطه تن در دهد. در این مرحله تحصن در سفارت انگلستان كه با دلایلی واهی و در غیبت رهبران نهضت صورت گرفت نقطه ضعفی محسوب می‏ شد كه تبعات ناخوشایندی در بر داشت. تشكیل مجلس و تدوین قانون اساسی حكایت از آغاز تغییرات ساختاری در حكومت قاجاری داشت كه خود به موضوع اختلاف بین حسابهای مختلف تبدیل شد.

افراط غربگرایان در فروگذاشتن و نادیده گرفتن سنتها و اعتقادات مردم و ارائة طرحهایی كه اساساً هیچ سنخیتی با شرایط ایران نداشت و شیطنتهای دول بیگانه باعث شد كه وحدت استبدادشكن به اختلافاتی وحدت‏ شكن تبدیل می‏ شود و استعداد و قوای ملت را صرف درگیریهای خانمان سوز نماید. در چنین شرایطی ظهور انجمنهای خلق ‏الساعه، انتشار شب‏نامه‏ ها و روزنامه‏ های تندرو باعث شد كه دامنة اختلافات گسترده‏ تر شود. مفاد برخی نشریات و شب‏نامه‏ ها و نیز عملكرد برخی مشروطه‏ خواهان و انجمنهای مخفی و نیمه‏ مخفی نشان می‏داد كه هدف آنان از پیوستن و به عبارت بهتر نفوذ در صفوف نهضت، استقرار نظامی غربگرا در ایران و نهایتاً ادغام كشور در نظام سرمایه‏ سالار جهانی بود. شاه جدید قاجار كه همه چیز را برای خود خاتمه یافته می‏دید سعی كرد كه با ائتلاف با برخی مشروطه‏ خواهان میانه‏ رو حداقل‏هایی را برای خود حفظ نماید. وی برای تحقق این امر به همراه صدراعظم خود ــ علی‏ اصغرخان اتابك ــ حتی در جامع آدمیت كه مجمعی شبه‏ ماسونی بود حاضر شد و به دست عباسقلی‏ خان آدمیت “به شرف آدمیت“ و به عبارت رساتر “ماسونیت“ نائل گشت.

ترور محمدعلیشاه توسط حیدر بمبی (عمو اوغلی) و اتباع او، و نیز هتاكیهای برخی مطبوعات نسبت به شاه و خانوادة سلطنتی باعث شد كه شاه بهانة كافی برای جمع كردن بساط مشروطه‏ خواهان را به دست آورد. تصادم این دو نیرو منجر به تعطیلی مشروطیت، به توپ بسته شدن مجلس، حبس و شكنجه و قتل و تبعید تعدادی از مشروطه‏ طلبان اعم از افراطی و غیرافراطی شد. دورة سلطنت محمدعلی شاه پس از به توپ بسته شدن مجلس كه استبداد صغیر نامیده شده است خیلی زود در مقابل ایستادگی مردم به رهبری علمای نجف به پایان رسید. قیام تبریزیان به سرداری ستارخان را می‏توان آغاز فروپاشی استبداد صغیر تلقی كرد. دخالت شتابزده روس و انگلیس برای سرنگونی شاه و حركت ائتلاف مشكوك خوانین بختیاری و گیلان و سوسیال دموكراتها به سمت تهران بیانگر وحشت آنان از افتادن زمام امور كشور به دست جریان مردمی به رهبری علمای نجف در دورة پس از محمدعلی شاه بود. دسته‏ جات مسلح كه در مسیر تهران با تجاوز به مال و جان و ناموس مردم افتضاحات فراوانی بار آورده بودند در 25 تیر 1282ش/27 جمادی‏ الثانی 1327ق وارد تهران شدند.

شاه در سفارت روسیه پناه جست و ادارة شهر به دست فاتحان افتاد. شادیهای اولیه و گرفتن عكس یادگاری در پای دار و مراكز فتح شده با شركت عناصر مختلف ‏العقیده و حتی مستبدین سابق!! خیلی زود رنگ باخت. به سرعت جناح‏بندیهای جدیدی در سطح جامعه نمودار شد و دعوای انقلابی و اعتدالی جای نزاع مستبد و مشروطه ‏طلب نشست. آشوب و ناامنی سراسر كشور را فراگرفت. دسته‏ جات قفقازی و ارامنه بیشترین سهم را در سلب امنیت مردم مسلمان برعهده داشتند. این در حالی بود كه یپرم خان مسئولیت حفظ امنیت پایتخت را عهده‏ دار بود و به همین بهانه ستارخان را در مذبح پارك اتابك سركوب نمود.

سرنگونی محمدعلیشاه، نبودن علمای مشروطه‏ خواه در تهران، دوری علمای نجف از ایران و سركوب علمای مشروطه‏ خواه در تهران، دوری علمای نجف از ایارن و سركوب علمای مشروطه‏ خواه خلائی ایجاد كرده بود كه بهترین فرصت را برای قبضه كردن امور در اختیار افراطیون و غربگرایان قرار داد. گروه‏گرایی و چپاول امكانات كشور، بی‏پروایی نشریات و شب‏نامه‏ ها در تعرض نسبت به دین و شریعت اسلامی، تعرض به اموال و جان و نوامیس مردم، ترورهای سیاسی، مخالفت با احكام علمای آزادیخواه نجف، مداخلات بیگانگان، اقدامات نظامی سالارالدوله و شاه مخلوع و شعاع ‏السلطنه وضعیتی نگران‏كننده ایجاد كرده بود و نهضت را از رسیدن به آرمانها و اهداف اولیه آن دور می‏ساخت. به این ترتیب حركت شورانگیز و مترقی مردم مسلمان ایران در قریب یك قرن پیش با بن‏بست گروه‏گرایی و افراطی‏گری غربگرایان و مداخلات بیگانگان مواجه شد و از رسیدن به سرمنزل مقصود بازماند و حركتی كه می‏ توانست منجر به استقرار مردم‏سالاری دینی در ایران اسلامی گردد از استبداد رضاخانی سردرآورد.

نمایی از بستن بازار تهران كه نشان‏ دهنده گوشه‏ أی از مبارزات مردم برای دسترسی به عدالتخانه است آغازگر تصاویر این شماره می‏ باشد، تحصن در سفارت انگلستان، صدور فرمان مشروطیت، ظهور محمدعلیشاه و به توپ بسته شدن مجلس و فتح تهران و اوضاع شهر پس از فتح و حركت اردوهای دولتی برای مقابله با سالارالدوله مضامین دیگری است كه تصاویر انتخابی به آنها اشاره دارد. امید كه موردپسند علاقمندان قرار بگیرد.

محمدعلیشاه و جمعی از رجال و درباریان هنگام استقرار در باغشاه از راست به چپ : محمدولی آصف السلطنه محمود علاالملک(دیبا) مهدی قلی مجدالدوله سید علی موثق الدوله احمد خان مشیرالسلطنه شاهزاده مشدی (پسر کامران میرزا) حسین قلی میرزا نصرت السلطنه (برادر محمدعلیشاه ) محمدعلیشاه قاجار حسنعلی میرزا اعتضاد السلطنه (پسر محمدعلیشاه) احمد میرزا قاجار (ولیعهد) پالكونیك لیاخوف حسین پاشاخان امیر بهادر محمدعلی خان علاالسلطنه محمدعلی خان سردار افخم (آقا بالاخان سردار) مصطفی حاجب الدوله دولو