عبارت مثلی بالا در موارد صدور احکام صد در صد لازم الاجرا به کار می رود تا
مجریان و محصلان امور بدانند که تخطی و تساهل در اجرای چنین امر و فرمان
مجازاتی بس شدید و هولناک دارد و سهل انگاری و چشمپوشی در این مقام و موقعیت
، مسموع و مقبول نخواهد بود زیرا حکم حکم نادر و مرگ مفاجات است .
اکنون ببینیم این نادر کیست و احکام و فرامینش تا چه اندازه هول انگیز بوده
که به صورت ضرب المثل درآمده است .
این نادر همان نادر قلی و طهماسبقلی سابق و نادرشاه لاحق سرسلسله پادشاهان
بدفرجام افشار در قرن دوازدهم هجری است که از نظر نبوغ نظامی و سرعت عمل در
امور لشکرکشی و غافلگیری به لقب ناپلئون شرق ملقب گردیده است .
نادر دوران ضعف و فترت سلسله صفویه که افغانها به سرکردگی محمود افغان و سپس
اشرف افغان در سلطه هفت ساله خود خاک شرق و جنوب و مرکز ایران را به توبره
کشیده و ترکان عثمانی گرجستان و ارمنستان و قسمتی از داغستان و شیروان و قسمت
اعظم عراق و تمامی کردستان و همدان و کرمانشاهان را در تصرف داشته اند زمام
امورکشور را در دست گرفت و با تاکتیکهای دقیق و حملات و هجومهای برق آسا همه
را بر جای خود نشانید و در سرزمین زرخیز هندوستان تا دهلی نیز پیش رفت و پس
از تاجبخشی با صدها میلیون تومان غنایم نفیسه از سیم و زر و احجار کریمه من
جمله دو قطعه الماس مشهور دریای نور و کوه نور به ایران بازگشت و ملت ایران
را به شکرانه این توفیق برای مدت سه سال از پرداخت مالیات معاف گردانید .
تا اینجای قضیه روشن است و بحثی بر آن نیست زیرا نادرشاه در اوایل زمامداری
خود علاوه بر لشکرکشیها و محاربات بی امان دست به اصلاحات اساسی و رفع بی
نظمیها زده بود . به درددل مردم می رسید ، به شکایات از حکام و روسای شهری و
قضات رسیدگی می کرد و حتی برای آنکه علاقه و محبت مردم را نسبت به خود بیشتر
جلب کند روزهایی را که فراغت داشت تمام ساعات را به دور شهر می گشت و :" از
وحدت تجار گرفته تا تزیین شهر یا تسکین خانواده های فقیر و ورشکست شده پرس و
جو می کرد و... از اول قدغن کرد که هیچ یک از ایالات به هیچ وجه ورودش را جشن
نگیرند ." و مخارج بیهوده بر عهده مردم نگذارند و آنها را درمانده نکنند .
نادرشاه بدون شک سردار بزرگی بود و اقدامات مشعشعانه و اصلاح طلبانه او راهی
به جایی می برد و وی را در ردیف شخصیتهای نامدار تاریخ قرار می دهد . اما
تبهکاریها و فجایع و جنایاتی که از سال 1154 هجری به بعد یعنی از تاریخ تیر
خوردن در جنگل سوادکوه مازندران تا پایان شش سال اخیر سلطنتش مرتکب گردیده به
قدری هول انگیز است که جداً روی چنگیز و آتیلا را سفید کرده اهل تحقیق را در
دوراهی عجیبی قرار داده است تا جایی که میرزا مهدیخان منشی صدراعظم نادر و
صاحب دو کتاب پرطمطراق دوره نادره و جهانگشای نادری در تعریف و توصیف اختصاری
جنایات و احکام بی رحمانه او می گوید :" تا کسی زنجیر احتساب او را نبیند عدل
نوشیروان را نداند که چیست ." آن مثل لری در اینجا صدق می کند که گفته اند :
ببین چقدر شور بود که خان هم فهمید !
باری ، نادرشاه پس از فتح هندوستان و با وجود آن همه غنایم و جواهر نفیسی که
با خود آورده در حصن حصین کلات نادری انباشته بود مع هذا حرص و ولع و خست و
لثامت عجیبی بر مزاجش مستولی شده مال و ثروت را جز برای خودش نمی خواست و در
موارد دیگر به قول کشیش بازن صاحب کتاب نامه های طبیب نادرشاه معتقد بود که
:" در مملکت من برای هر پنج خانواده یک دیگ کافی است !" نادرشاه قبل از هر
کاری مالیات سه ساله را به شکرانه فتح هندوستان بخشیده بود به عنف و شکنجه از
رعایای بیچاره ستانده آنچه جواهر در خانه مردم بود به بهانه اینکه در دهلی
دزدیده شد ! به زور از آنها گرفت و به کلات فرستاد .
از مخترعات محاسبات نادرشاه در اواخر سلطنتش این بود که در موقع رسیدگی به
حساب مامورین و محصلین ، رقم الف را که معادل پنج هزار تومان ایران بود واحد
وصول قرار می داد و به رقمی کمتر از الف زبان نمی گشود و " از عمالی که به
پای میز محاکمه حساب می آورد ، ده الف و بیست الف مطالبه می کرد و اگر آن
جماعت وجهی در حساب نداشتند ایشان را به چوب می بست ، گوش و بینی می برید تا
از راه اضطرار به نام خود هر چه را پادشاه بی رحم خواسته بنویسند و قبض بدهند
.
" سپس به فرمان نادر جماعت مزبور را به عنوان معرفی اعوان و دستیاران چوب می
زدند و آن گروه بخت برگشته از ترس جان هر که را می شناختند یا دیده یا اسمشان
را از کسی شنیده بودند نام می بردند و ماموران غلاظ و شداد نادری به دستگیری
ایشان روانه می شدند و اسم هرکس که نامی از او برده شده یا دیگری به خطا ، یا
به غرض او را همدست قلمداد کرده بود چندین الف حواله صادر می گردید و عمال
شاهی به وصول آن می رفتند و حکم حکم نادر است را به رخ می کشیدند . بدیهی است
هر که قدرت آن را نداشت در زیر شکنجه جان می سپرد و حواله به ورثه او ، و در
صورت ناداری و بی چیزی ورثه به همسایه ، و از همسایه به محله ، و از محله به
شهرها و ولایات منتقل و وجه آن به سختی مطالبه می شد تا حکم نادر بلااثر و
حواله او لاوصول نمانده باشد ".
در کتب تاریخی آمده ، موقعی که نادرشاه از اصفهان به کرمان می رفت دویست نفر
از ماموران و محصلان مالیاتی فارس را که در پرداخت مال دیوانی تعلل کرده
بودند کورکرده هفتاد و دو تن از آنها را به نسقچی باشی سپرده بود که پس از
صدور حکم و فرمان از سرهایشان مناره بسازد ، ولی چون اکثر از این جماعت فرار
کرده بودند نسقچی باشی از ترس نادر هر که را در مسیر راه می یافت بدون هیچ
علت و پرسش در جمع آن بی گناهان داخل می کرد تا شماره و تعداد مقرر 72 تن
کمتر نشده کله مناره ناقص نماند و نادرشاه او را به جای آنان نگیرد .
خاندانقلی بیک نایب الحکومه کرمان را که به سیورسات مفصل تا بلوک انار پیشواز
آمده بود بدون هیچ گونه بهانه به دست نسقچی باشی سپرد و فرمان داد بر دیوار
باغی نزدیک سراپرده شاهی سوراخ تنگی تعبیه کردند و آن گاه سر خاندانقلی بیک
را از آن سوراخ بیرون آورده طناب محکمی برآن بستند و سر دیگر طناب را بر دو
گاو زورمند و قوی هیکل بسته گاوها که با نوک درفش از پیش رانده می شدند با
تلاشهای خارق العاده طناب را می کشیدند و نتیجتاً سر خاندانقلی بیک بیچاره با
بیشتر اعصاب و عروق آن کنده شد و قبل از آنکه بمیرد به مقدار هزار مرگ عذاب و
شکنجه کشید .
شب نهم ربیع الاول سال 1160 هجری که از کرمان به طرف خراسان حرکت کرد فرمان
داد دوهزار و سیصد نفر از متمولین شهر و بلوک را سیاهه کرده برای اخذ تنخواه
شکنجه کنند که از آن جمله مبلغی به اسم خواجه شفیع بردسیری نوشته بودند که
هرچه نقد و جنس بود از او و منسوبانش گرفتند و هنوز کلی باقی بود . بیچاره
دیگر چیزی در بساط نداشت که بپردازد . اتفاقاً در آن موقع چند نفر تاجر
ماوراء النهری در کرمان بودند که اگر کسی پسر یا دختر مقبولی داشت و اضطراراً
حاضر به فروش می شد آنها را می خریدند و در عوض آن پول می دادند . خواجه محمد
شفیع بردسیری برای تامین کسری تنخواهی که برعهده اش نوشته بودند لابد و ناچار
دو دختر معصومش را چادر کرده به همراه عمله سیاست به منزل ترکمان ماوراء
النهری برد شاید بخرد و نیمه جانی که از او باقی مانده از این شکنجه و عذاب
جانکاه خلاص شود تاجر ترکمان آن دو دختر را – که لابد مقبول و زیبا نبودند –
نپسندید و گفت :" نمی خواهم " ماموری که همراه بود رو به خواجه کرد و گفت :"
خواجه محمد شفیع ، تاجر ترکمان نپسندید ، فکر پول کن که حکم حکم نادر است ."
خواجه بیچاره دست به آسمان بلند کرد و گفت :" خدایا ، تاجر ترکمان نپسندید تو
هم مپسند ..."!! از عجایب و شگفتیهای روزگار آنکه همان شب چند نفر از تفگچیان
کرمانی که در اردوی نادر در فتح آباد خبوشان قوچان بودند خبر آوردند که
نادرشاه در شامگاه دوم جمادی الثانی سال 1160 هجری دو ساعت پس از نیمه شب در
حالی که در خیمه و بستر خواب با محبوبه عزیزش شوقی آرمیده بود به دست چند تن
از امرای افشار و قاجار کشته شد و سری که بر همه سرها سروری داشت از تن جدا
گردیده در یک لحظه خط بطلانی به تمام جنگها و جدالها و سعی و کوششها کشیده
شده است . شاعری در آن باب گفت :
سر شب قتل و تاراج داشت سحر گه نه تن سر، نه سر تاج داشت
به یک گردش چرخ نیلوفری نه نادر بجا ماند و نه نادری
به گفته آقای احمد سهیلی این دو بیتی از محمد علی فردوسی ثانی صاحب شاهنامه
نادری است .
حکیم فرموده
کاری که صرفاً به امر و دستور مقام بالاتر انجام شود و میل و اراده مجری امر
در آن دخالتی نداشته باشد مجازاً حکیم فرموده گویند .
اما ریشه تاریخی آن :
به طوری که می دانیم اطبا و پزشکان را در ازمنه و اعصار قدیمه حکیم می گفتند
و معاریف اطبای قدیم نیز به نام حکیم باشی موسوم بوده اند . علم پزشکی در
قرون گذشته به وسعت و گسترش امروز نبوده و اطلاعات و معلومات پزشکان قدیم نیز
از مندرجات کتب طبی ابن سینا و محمد زکریای رازی و کتابهای تحفه حکیم مومن و
ذخیره خوارزمشاهی و چند کتاب دیگر تجاوز نمی کرد . داروهایی را هم که می
شناختند از کتب مزبور به ویژه کتاب مخزن الادویه بوده و غالباً جوشنده گیاهان
طبی را تجویز می کرده اند.
به علاوه در ایران قدیم پرداخت ویزیت یا حق القدم به طبیب معالج معمول نبود "
طبیب می آمد ، اگر مریضش می مرد خود خجالت می کشید چیزی مطالبه کند . اگر
معالجه می شد برحسب زیادی و کمی زحمتی که در رفت و آمد بالای سر مریض متحمل
شده بود حق العلاجی برای او می فرستادند . البته توانایی مریض هم در کمیت این
حق العلاج مداخله داشت ."
در عصر حاضر پزشک برسر بیمار می آید . بدواً دستور می داد تجزیه وعنداللزوم
عکسبرداری می دهد . آنگاه نسخه می نویسد و می رود ، ولی در قرون گذشته که
دستگاههای رادیوگرافی و رادیوسکوپی و کاردیوگرافی و تجزیه و آزمایش خون و قند
و چربی و اوره و آلبومین و سایر مواد ترکیبی بدن وجود نداشت حکیم یا حکیم
باشی در واقع همه کاره بود .
نکته جالب توجه این بود که حکیم باشیهای قدیم علاوه بر تعیین دارو و کیفیت
تهیه و ترکیب آن که غالباً از عطار سرگذر می خریدند ناگزیر بودند غذای مریض
در ساعات شبانه روز را هم مشخص کنند و در ذیل یا پشت نسخه بنویسند . امر و
فرمایش حکیم باشی در حکم وحی منزل بود . اصحاب و پرستاران بیمار موظف بودند
حکیم فرموده را مو به مو اجرا کنند و در نوبت بعدی که حکیم باشی بالای سر
بیمار می رفت نتیجه اقدام و اجرای امر و فرمایش را گزارش کنند .
