استاد علی
اصغر بهاری
استاد
علی اصغر بهاری به
سال 1284 در ناحیه بازار عباس آباد تهران متولدشد . پدرش محمد تقی خان ،( آن
زمان هنوز فامیل رسم نبود ) وی را تحت تعلیم مستقیم خود قرار داد و به او طرز
نواختن كمانچه را آموخت ولی پس از سه سال به وی گفت : از این به بعد باید به
نواختن كمانچه دایی هایت گوش فرا دهی و طرز نواختن آنها را بیاموزی .
علی اصغر سه
دایی داشت به نامهای : اكبر ، رضا و حسن كه هر سه از نوازندگان خوب و بنام
كمانچه بودند و در اركستر بزرگ بیست و چهار نفری كه آقا ناظم ، پدر مرتضی خان
محجوبی ترتیب داده بود
شركت می كردند سایر اعضای این اركستر . نوازندگان و خوانندگانی نظیر : درویش
خان ، حسین خان اسماعیل زاده ، طاهرزاده ، اقبال السلطان و غیره بودند واین
نشانگر آنست كه همكاری كردن در یك اركستر با اساتید موسیقی وقت حتما مهارت و
تبحر می خواست .
علی اصغر
بهاری، از دایی های خود چیزهایی را كه باید بیاموزد آموخت تا اینكه در هجده
سالگی همراه با اركستر ابراهیم خان منصوری در كنسرتی كه در یك سالن بر پا شده
بود شركت می كند و از همین جا آوازه شهرت بهاری به گوش موسیقی دانان می رسد و
او را بنام نوازنده خوب و آگاه به نواختن گوشه هایی ایرانی می پذیرند .بهاری پس از
چندی در مشهد كلاس موسیقی جهت تعلیم می گشاید و یك سال هم با حبیب سماعی استاد
سنتور كار می كند و شاگرد تعلیم می دهند و بعدا به تهران می آید و توسط استاد
روح الله خالقی به مدرسه موسیقی جهت تعلیم دعوت می شود و در هنرستان شروع به
همكاری می نماید .وی با
همكاری با مركز حففظ و اشاعه موسیقی ایران ، شاگردان خوبی را تربیت كرد كه هر
كدام هم اكنون یكی از بهترین كمانچه كش های كشور می باشند . اصغر بهاری مردی
است صادق و خوشرو و بی تكبر و خلاصه استاد و هنرمندی
بود که از هر جهت والامقام و
برای آموختن به شاگردان خود از هیچ كوشش و از خود گذشتگی دریغ نمی
کرد.
در سال 1332
به رادیو دعوت می شود و در اركستر های مختلف كه استادانی نظیر : صبا ، عبادی ،
حسین تهرانی و غیره شركت داشتند ، همكاری می كند . علی اصغر بهاری ، مدتی نیز
در دانشگاه تهران به تعلیم هنر آموزان می پردازد و اولین هنرمندی است كه در
تلویزیون تكنوازی كرد و مدت هشت بار به دعوت دولتهای فرانسه ، بلژیك و آلمان
جهت اشاعه و شناساندن موسیقی ملی و این ساز اصیل ایرانی ، به آن ممالك مسافرت
كرد . علی اصغر بهاری ، یكی از اساتید و بهترین كمانچه كش های ادوار موسیقی
سنتی و نوین ایران
بشمار می رفت.
استاد بهاری و ساز کمانچه
برخی از سازهای قدیمی و سنتی موسیقی
ایران، در یکصد سال گذشته از رواج و رونق افتاده و یکی دو تا از آنها حتی متروک
مانده اند. نفوذ و تأثیر فرهنگ مغرب زمین در ایران اگرچه سبب آگاهی های ارزشمند
جامعه از دانش و هنر امروز شده است ولی به هر حال در بعضی موارد به سود سنت های
فرهنگی و هنری ما عمل نکرده است.ورود
بسیاری از سازهای اروپایی که از امکانات فنی گسترده ای برخوردارند در آغاز،
برخی از سازهای سنتی مارا در سایه قرار داد.
فلوت جای نی را گرفت، قره نی و ترومپت به
جای سرنا و کرنا نشست و ویولن جانشین کمانچه شد. بدیهی است که امکانات فنی و
توانایی های صوتی فلوت و ترومپت و ویولن بسیار بیشتر از نی و سرنا و کمانچه بود
و جاذبه های بسیار در میان هنرجویان و علاقمندان به موسیقی به وجود می آورد.ولی
این نکته از نظرها پنهان مانده بود که ویژگی های موسیقی سنتی ما با همان
خصوصیات صوتی سازهای خودمان سازگارتر است. دست کم باید اندیشیده می شد که اگر
ویولن و فلوت نیز فی المثل توانایی انطباق با نیازمندیهای موسیقی ملی را دارند،
نباید ولی جای سازهای سنتی چون نی و کمانچه را تنگ کنند.
به هر تقدیر چنین شد و در این میان
کمانچه بیش از سازهای دیگر مورد بی مهری قرار گرفت. با ورود ویولن، تقریباً
تمامی کمانچه کشان به این ساز پرجاذبه تازه وارد، روی آوردند و کامنچه را به
کناری نهادند، بی آنکه ویولن را نیز آنگونه که باید به کار گیرند. همان شیوه
قدیمی کمانچه کشی را روی ویولن پیاده کردند. تنها تفاوت آن بود که کمانچه را
عمودی بر زمین تکیه می دادند و ویولن را افقی، زیر چانه می گذاشتند!نامگذاری
ناصرالدین شاه بر روی ویولن، که آن را "کمانچه فرنگی" نامیده، چندان دور از
واقعیت زمانه نبوده است! این وضعیت البته دوام نیاورد. با ظهور "ابولحسن صبا"
در جامعه موسیقی ایران، ویولن، شیوه نواختن ویژه خود را پیدا کرد. یعنی در واقع
"ویولن با هویت ایرانی" به دنیا آمد. کمانچه نیز نوازنده برجسته ای چون "علی
اصغر بهاری" پیدا کرد که اگرچه او نیز زمان کوتاهی به ویولن روی آورد، ولی به
زودی آن را به کناری نهاد و سال های دراز، تا پایان عمر، به شیوه مرسوم سنتی
کمان را بر کمانچه کشید، شاگردان بسیار پرورش داد و از نو بر رونق و رواج
کمانچه افزود. بهاری اگر زنده مانده بود، هم اینک صد ساله می بود ولی او
در بیستم خرداد ماه 1374 چشم از جهان فروبست.
استاد بهاری به
گفته خودش، در هجده سالگی دیگر به مرز مهارت رسیده بود و می توانست در محافل و
کنسرت ها، هنرنمایی کند.همانگونه که پیشتر اشاره کردیم،
علی اصغر جوان نیز مجذوب ساز تازه وارد ویولن شد و بیست و پنج ساله بود که
نواختن آن را نیز فرا گرفت.علی اصغر بهاری از سال ۱۳۳۲، از سوی "جواد معروفی"
که برنامه های موسیقی رادیو را زیر نظر داشت به همکاری با این سازمان دعوت شد.
بهاری که می دید روز به روز بر شمار
نوازندگان ویولن افزوده می شود و حدود سی چهل سال می شود که کمانچه متروک
افتاده است، اندیشید که بهتر است به جای ویولن، به تیمار کمانچه سنتی بپردازد.
معروفی نیز این اندیشه را پسندید و نوای زیبای کمانچه بهاری، برای نخستین بار
از رادیو پخش شد.
از آن پس بهاری نیز چون هنرمندان برجسته
دیگر، ابولحسن صبا و مرتضی محجوبی و حسن کسایی و احمد عبادی و رضا ورزنده، از
تکنوازان ثابت قدم رادیو به شمار آمد.بهاری خود در مورد نخستین برنامه تکنوازی
خود در رادیو و بازتاب آن گفته است: "همان روز اول که
من کمانچه زدم، ناگهان برنامه شهرت فوق العاده ای پیدا کرد. حتی خود من تصور آن
را نمی کردم که این ساز فراموش شده، آنقدر طالب داشته باشد. از همه جا به سراغ
من آمدند. موسیقی دان هایی هم که قبلاً مرا نمی شناختند، با من آشنا شدند و مرا
به ادامه کار با کمانچه تشویق کردند... ."
کمانچه، در همه جا
چندی بعد، "روح الله خالقی" رئیس هنرستان
عالی موسیقی، از علی اصغر بهاری خواست که کلاسی برای کمانچه را در هنرستان
اداره کند و از آن گذشته با ارکستر سازهای ملی به همکاری بپردازد.برخی از
شاگردان پیشرفته ویولن، به توصیه خالقی، در کلاس کمانچه بهاری به شاگردی نشستند
و بعدها خود به نواختن کمانچه در ارکسترها پرداختند.رفته رفته شهرت بهاری
فراگیرتر شد و بیشتر مراکز آموزشی موسیقی برای کمانچه او نیز کلاسی بنیاد کردند
از جمله می توان از مرکز حفظ و اشاعه موسیقی وابسته به سازمان رادیو تلویزیون
ایران و بخش موسیقی دانشکده هنرهای زیبا، در دانشگاه تهران یاد کرد. در مرکز
حفظ و اشاعه بهاری، علاوه بر تدریس، ردیف کمانچه را نیز به تمامی نواخته و به
ضبط درآورده است. علی اصغر بهاری در سال های پیش از انقلاب، به دعوت مراجع
فرهنگی بین المللی سفرهای متعددی به کشورهای آسیایی و اروپایی داشت. او در
این سفرها علاوه بر شرکت در کنسرت های موسیقی ملی، نواخته های خود را به بنگاه
های ضبط صفحه سپرد. برخی از صفحات موسیقی سنتی ایران که از سوی یونسکو،
انتشار یافته، نواخته های کمانچه بهاری را نیز در خود دارد.
حضور علی اصغر بهاری در جامعه موسیقی
ایران گذشته از جاذبه هایی که در اجرای موسیقی سنتی پدید آورده، تاثیری دراز
مدت و مستمر نیز در جامعه بر جای نهاده است: از نو سربرآوردن کمانچه و رواج و
رونق آن در ایران پس از انقلاب. اینک کمتر گروه سنتی موسیقی را می توان یافت که
کمانچه در آن نباشد. این بار البته رغبت غمیادانه به کمانچه، می توانست سرنوشت
پیشین کمانچه را برای ویولن رقم بزند. ولی خوشبختانه، پایداری و شکیبایی ویولن
نوازان برجسته ایرانی، با همه راهبندان هایی که پیش روی خود دارند، این ساز را
همچنان سرپا نگاه داشته است.
