(فالعدم المتعقل فى مقابلة للوجود لا تحقق له دون التعقل و الوجود المحض لا یمكن ادراكه فمرتبة العدم من حیث تعقل مقابلیته للوجود كالمرآة له و المتعین بین الطرفین هو حقیقة عالم المثال و الضیاء الذاتیة ثم سرى هذا الحكم فى كل متوسط بین شیئین انه اذا كان نسبته الى احد الطرفین اقوى من نسبته الى الطرف الآخر ان یوصف بما یوصف به ذلك الطرف الغالب و یسمّى باسمه.)4
در وصف این عالم كه همانند برزخى است میان جهان جسمانى و مادى و جهان روحانى و عقلى داود قیصرى مى نویسد:
(اعلم انّ العالم المثالى هو عالم روحانى من جوهر نورانى شبیه بالجوهر الجسمانى فى كونه محسوساً مقداریاً و بالجوهر العقلى فى كونه نورانیاً و لیس بجسم مركب مادى و لا جوهر مجرد عقلى لانه برزخ و حد فاصل بینهما و كل ما هو برزخ بین الشیئین لابد و ان یكون غیر هما بل له جهتان یشبه بكل منهما ما یناسب عالمه….)5
دلیلهاى ثابت كننده عالم مثال1. سهروردى با استناد به قاعده امكان اشرف به اثبات عالم مثال مى پردازد.
در آغاز نكته اى شایان یادآورى است و آن این كه این قاعده فرع بر اصل فلسفى دیگرى است به نام (الواحد لا یصدر عنه الا الواحد) كه به (اصل اصیل) نامبردار است. این اصل مورد قبول همه فلاسفه بوده و گرچه در چگونگى و تفسیر آن همیشه روزگار اختلاف بوده است.6 بیش تر فلاسفه آن را فطرى و بدیهى مى دانند. شیخ اشراق بر پایه این قاعده به عقول بى شمار طولى و عرضى قایل است و در این باب مى گوید: (تا آن گاه كه (اشرف) قابل وجود و ممكن الوجود باشد نوبت به عالم اخس كه همان عالم طبیعت است نمى رسد. از این رو عالم (ماقبل الطّبیعه) در سیر نزولى آفرینش كه همان (عالم عقل) است مى باید استیفاى حظّ خودش را از وجود و از (نور هستى) بكند تا دیگر تالى اشرف به وجود آید.)
در حكمة الاشراق نظام هستى و آفرینش از نورالانوار آغاز شده و مرتبه هاى نزولى آن به عالم عقل (ملكوت اكبر) رسیده است و آن گاه به عالم نفس (ملكوت اصغر) راه مى یابد كه همان عالم مثال باشد سپس به عالم طبیعت و جسمانى پایان مى یابد (ناسوت) بار دیگر سیر صعودى آغاز مى شود و به سیر خود تا رسیدن به نورالانوار ادامه مى دهد تا دایره وجود و حقیقت كامل گردد.این سیر نزولى غروب نور هستى از عالمى و طلوع آن در عالمى دیگر است كه در سیر صعودى غروب از یك عالم است و طلوع در عالم دیگر تا به بارگاه نورالانوار بار یابد.این نگرش به جهان هستى مبتنى است بر یك سلسله مشاهده ها و اشراقها كه در آن عالم نظام مى یابد و نظام احسن جهان شكل مى گیرد.نمایه این نگرش را مى توان این گونه به تصویر در آورد:
نورالانوارانوار مجرد عقلىطبقه طولى (قاهره) ------ طبقه عرضى صوریه اعلانارباب انواع از جهت مشاهده ----- از جهت اشراقاتصدور عالم مثال ------ صدور عالم حسىاز آن جا كه انوار پدید آمده از جهت مشاهده اشرف و برتر است و از انوار پدید آمده از جهت اشراق و نیز عالم مثال اشرف است از عالم حس لازم مى آید كه عالم مثال از انوار حاصله از مشاهده پدید آید و عالم حس از انوار حاصله از اشراق اشرف علّت اشرف و اخس علّت اخس است.7