لحظه هاى كاغذى
- قیصر امین پور شاعر، ادیب و فارسى پژوه متولد ، 1338 گتوند خوزستان
- ترك تحصیل از رشته دامپزشكى دانشگاه تهران 1357
- ترك تحصیل از رشته علوم اجتماعى دانشگاه تهران 1363
- اخذ دكتراى ادبیات فارسى از دانشگاه تهران با راهنمایى دكتر شفیعى كدكنى
1376
- تدریس در دانشگاه الزهرا 70 - 1367
- تدریس در دانشگاه تهران 1370 تاكنون
- دبیر شعر هفته نامه سروش 71-60
- سردبیر ماهنامه ادبى - هنرى سروش نوجوان 83- 67
- عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسى
- برخى از آثار او عبارتند از: ظهر روز دهم (برنده جایزه جشنواره كتاب
كانون پرورش فكرى) به قول پرستو (برنده جایزه جشنواره كتاب كانون پرورش فكرى)
تنفس صبح، در كوچه آفتاب، منظومه روز دهم، توفان در پرانتز، بى بال پریدن،
گلها همه آفتاب گردانند و...
- برنده تندیس مرغ آمین 1368
- برنده تندیس ماه طلایى (برگزیده شعر كودك و نوجوان 20 سال انقلاب)
اگر بخواهیم شعرى از جنگ بگوییم حتماً سرآمد شاعران آن، قیصر امین پور به
یادمان خواهد آمد همانكه روزگارى براى من و هم نسلانم سروده بود:
مى خواستم شعرى براى جنگ بگویم
دیدم نمى شود
دیگر قلم زبان دلم نیست.
گفت:
باید زمین گذاشت قلم ها را
دیگر سلاح سرد سخن كار ساز نیست
باید براى جنگ
از لوله تفنگ بخوانم
با واژه فشنگ
قیصر امین پور در آستانه دهه پنجم عمرش اما دیگر به دنبال واژه و فشنگ
نیست. چه مدتهاست كه زادگاه و سرزمین مادرى اش به دور از "وضعیت خطر" و "آژیر
قرمز" نفس مى كشد. با این همه گویى غبار آن سالهاى نه چندان همچنان بر چهره
شاعر "خانه هاى خونین" و "عروسك خون آلود" تازه مانده كه گاه به گاه به یاد
آن ایام داغ ولى تازه مى كند. گر چه "این حرمهاى داغ دلش را دیوار هم توان
شنیدن نداشته است." از همین روست شاید كه امین پور لحظه هاى كاغذى اش را مى
سراید و مى گوید:
خسته ام از آرزوها، آرزوهاى شعارى
شوق پرواز مجازى، بال هاى استعارى
لحظه هاى كاغذى را روز و شب تكرار كردن
خاطرات بایگانى، زندگى هاى ادارى
آفتاب زرد وغمگین، پله هاى رو به پایین
سقف هاى سرد و سنگین، آسمان هاى اجارى
عصر جدول هاى خالى، پارك هاى این حوالى
پرسه هاى بى خیالى، نیمكت هاى خمارى
رونوشت روزها را روى هم سنجاق كردم:
شنبه هاى بى پناهى، جمعه هاى بى قرارى
عاقبت پرونده ام را با غبار آرزوها
خاك خواهد بست روزى، باد خواهد برد بارى
روى میز خالى من، صفحه باز حوادث
درستون تسلیت ها، نامى از مایادگارى
قیصر امین پور، چنانچه از شعرهایش مى آید، جنوبى است و اهل "گتوند". منطقه
اى در محدوده دزفول. به همین خاطر هست كه جنگ را مى توان در اشعار روزگار
جوانى اش به دیده ذهن دید و پریشان شد و بارید. او كه در سال 1338 متولد شده،
تا سال 1357 در همان منطقه به تحصیل پرداخت و در این سال بود كه براى ادامه
تحصیلات و ورود به دانشگاه تهران عزیمت كرد.
امین پور جوان در بدو ورودش به تهران و آغاز تحصیلات دانشگاهى جذب حوزه
هنرى آن سالها مى شود و آشنایى اش با شاعران جوانى كه در حوزه هنرى گردآمده
بودند او را به حضور در جمع آنان كشاند و باعث شد تا او تحت تأثیر یاران هم
سلك و مرامش و به اشتیاق شاعرانگى هایش رشته تحصیلى اش را از علوم اجتماعى به
ادبیات تغییر دهد.
او در سال 1366 به همراه دوستان نویسنده و شاعرش، بیوك ملكى و فریدون
عموزاده خلیلى، نشریه سروش نوجوان را طراحى و منتشر كرد كه تا چندى پیش هم
انتشار این مجله و مسؤولیت قیصر امین پور در سمت سردبیرى ادامه داشت.
از سال 1367 امین پور تدریس در دانشگاه الزهرا را آغاز كرد و دبیرى بخش
ادبیات فصلنامه هنر و مسؤولیت در دفتر شعر جوان را به كارهاى خود ضمیمه كرد
كه تاكنون ادامه دارد. امین پور در سال 1376 با دفاع از رساله خود با عنوان "سنت
و نو آورى در شعر معاصر" كه با راهنمایى دكتر محمدرضا شفیعى كدكنى به سامان
رسیده بود و موفق به اخذ مدرك دكتراى ادبیات فارسى از دانشگاه تهران شد و
بعدها این پایان نامه در شمارگان بالایى به چاپ رسید.
قیصر امین پور درباره این اثر مى گوید: " پیشنهاد بررسى درباره این موضوع
از طرف استاد ارجمند دكتر شفیعى كدكنى بود و من از میان موضوعات مختلف، این
موضوع را به ضرورت بحث سنت و نوآورى، براى پایان نامه دكترى برگزیدم."(1)
او مى گوید: "دشوارى كار آنجا بود كه چون من به نسلى آرمانگرا تعلق دارم و
كار ادبى و خلاق را براى خود انجام مى دهم، شعرى كه دلم مى خواهد مى نویسم و
هیچ كس هم در آن دخالت ندارد، فكر كردم در كار تحقیقى هم مى شود، این گونه
بود؛ اما چنین نبود."(2)
او ادامه مى دهد:" به هر حال من، آدمى دوزیست بودم. هم در مطبوعات هستم و
هم در دانشگاه. دانشگاه از من توقعى داشت و لابد انتظار داشت از چشم انداز
سنت، نو آورى را بررسى كنم و دوستان مطبوعات بر عكس. بین این دو دیدگاه
سرگردان بودن مشكل كار من بود و موقعى این مسأله حل شد كه تصمیم گرفتم یك چشم
سوم برگزینم و به قول گادامر یك جور فاصله گرایى."(3)
با این همه آنچه پس از بررسى این كتاب نصیب خواننده مى شود، این موضوع است
كه امین پور در این كتاب قصد نداشته تا تاریخ معاصر ادبیات را به رشته تحریر
درآورد. چه ،كار این كتاب به جاى اینكه تاریخ ادبیات باشد، این است كه سنت و
نو آورى را با توجه به تفكیك تعاریف سنت به معناى دینى و ادبى، به شكل دو
عرصه لازم و ملزوم نگاه مى كند. او در این كتاب از نظریه پردازى پرهیز كرده و
به بررسى مكاتب مختلف پرداخته است.
اهمیت این كتاب به زعم كسانى چون ضیاء موحد در آن است كه بعد از حافظ
تماماً نقد شعر ما تقلید و چسبیدن به قالبهاى آهنین تا دوره مشروطه است و
كتابهاى شعر ما از اول تا زمان حاضر تماماً تكرار و امر به تقلیدات و اینكه
مبادا پایتان را از سنت بیرون بگذارید.
موحد متذكر مى شود: اگر كسى عظمت نیما را با این كتاب نفهمد و متوجه نشود
كه جاى این آدم در تاریخ شعر ما كجاست، در جاى دیگرى نمى فهمد. من واقعاً بى
طرفانه مى گویم كه با این كتاب حق نیما ادا شده است.(4)
گرچه این كتاب در سال 1372 آماده به چاپ بود اما به اقتضاى اینگونه
پژوهشهاى دانشگاهى دامنه موضوع معین و محدود بود و تبدیل آن به كتاب نیازمند
گسترش و پرورش یا پردازش بیشتر بود. پس قیصر امین پور به امید ادامه پژوهش و
كشاندن دامنه سخن تا شعر امروز و شاخه هاى گونه گونش، در چاپ آن تا سال 1383
دریغ كرد. با این همه خودش مى گوید: دریغا كه در این درنگ 5 ساله، از بسیارى
كار و گرفتارى و بیمارى و دیگر پیشامدهاى ناگوار روزگار، حتى فرصت و فراغت
بازنگرى در آن را نداشته ام چه رسد به بازنگارى.
آثار قیصر امین پور در محافل و جشنواره هاى ادبى همواره مطرح بوده و هستند.
چنانكه او درسال 1368 توانست تندیس مرغ آمین را از جایزه ویژه نیما دریافت
كند و دو كتابش با نام هاى "ظهر روز دهم" و "به قولى پرستو" در همان سالهاى
نشریعنى در سال هاى 1365 و 1375 جایزه جشنواره كتاب كانون پرورش فكرى كودكان
و نوجوان را از آن خود كرد.
قیصر امین پور همچنین جایزه تندیس ماه طلایى را كه به برگزیدگان شعر كودك
و نوجوان 20 ساله اخیر تقدیم شده است، به دست آورده است.
درباره كتاب معروف او "سنت و نو آورى در شعر معاصر" برخى از اهالى شعر و
ادب معتقدند كه او درباره شاملو كمى بى عنایتى كرده و به حرفهاى اخوان بیشتر
پرداخته كه شاید مأخذ لازم را در اختیار نداشته و درباره بعضى ها هم مثل
خانلرى و توللى، گزینش غیر لازم صورت گرفته است.
با این همه بسیارى از كارشناسان مثل محمود فتوحى معتقدند كه این كتاب امین
پور در نوع خودش اولین پژوهش جدى دانشگاهى است كه به مسأله سنت و تجدد
پرداخته است. او درباره این كتاب مى گوید: "بررسى كتاب را مى توان از سه نظر
تاریخ ادبى، مدرنیزم و توهم مدرنیزم و جامعه شناسى ساختگراى تكوینى مورد
بررسى قرار داد و به نظر من از فصل نهم تا پانزدهم كتاب ماهیتاً نگرش تاریخ
ادبى دارد؛ اما شاهد آن سنت تاریخ نویسى كه خلأیى 80 ساله محسوب مى شود،
نیستیم و در این كتاب تا حدى جبران شده است. در حقیقت بخش هاى مغفول تاریخ
ادبیات مورد توجه قرار گرفته است؛ مثلاً تقى رفعت، محمد مقدم و تندركیا مورد
توجه هستند؛ اما مثلاً پروین اعتصامى در این كتاب نمى تواند جایگاهى داشته
باشد."(5)
چنانچه پیش از این آمد امین پور محصول تلاش فكرى سالهاى 57 و نسل دوم
انقلاب است. او كه در سال 1357 زادگاهش را براى تحصیل در رشته دامپزشكى در
دانشگاه تهران ترك كرده بود و پس از مدتى از این رشته انصراف داده بود و به
رشته علوم اجتماعى نقل مكان كرده بود و باز هم این رشته را پس زد و در رشته
موردعلاقه اش ادبیات سرانجام گرفته بود، در همان سالها در شكل گیرى حلقه هنرى
و اندیشه اسلامى در حوزه هنرى با افرادى چون سید حسن حسینى، سلمان هراتى،
محسن مخملباف، حسام الدین سراج، محمدعلى محمدى، یوسفعلى میر شكاك، حسین
خسروجردى و ... همكارى داشت. گروهى كه بنیانگذاران جوان حوزه هنرى نام گرفتند
و بعد ترها چهره هایى چون سهیل محمودى، ساعد باقرى، عبدالملكیان، كاكایى و
فاطمه راكعى و علیرضا قزوه نیز به آنان پیوستند. البته هشت
سال بعد یعنى در سال 1366 او به همراه بسیارى از هم دوره اى هایش، از حوزه
هنرى خارج شد و 2 سال بعد به كمك دوستانش دفتر شعر جوان را راه اندازى كرد.
امین پور در دهه هاى دوم و سوم زندگى اش شاعرى انقلابى و جنگ زده مى نماید
و شعرهاى دوران جنگش از نوادر ادبیات جنگ و پایدارى آن سالهاست. اوخودش در
پاسخ به این سؤال كه "قضاوت شما در مورد شعر دفاع مقدس از ابتدا تا كنون چیست؟"
مى گوید: قضاوت به ویژه براى ادبیات و هنر دوره هاى خاص، بسیار دشوار است.
منظور از دوره هاى خاص دوره هایى مانند مشروطیت، انقلاب، جنگ و دفاع مقدس است
كه انگار شعر و ادبیات در این دوره ها وظیفه، كار كرد و رسالت و در نتیجه
گویى تعریف دیگرى پیدا مى كند. بنابراین اگر بخواهیم با همان معیارهاى آرمانى
و همیشگى دوره هاى دیگر به سراغ این دوره ها برویم چه بسا كه دست خالى بر
گردیم و گمان كنیم كه خبرى از هنر و ادبیات نبوده است. در حالى كه در بررسى
چنین دوره هایى بهتر است كه به جاى نقد ایده آل به نقد رئال بیشتر بپردازیم.
یعنى واقعگرایانه تر نگاه كنیم نه صرفاً آرمانى و ایده آل.
امین پور كه تجربه تدریس و مقطع راهنمایى را در فاصله سال هاى 60 تا 62 در
كارنامه خود دارد، از سال 67 نیز به تدریس در دانشگاه الزهرا پرداخت، اما
شروع تدریس او در دانشگاه تهران به سال 1370 بر مى گردد كه همچنان ادامه دارد.
فعالیت هاى قیصر امین پور سال گذشته از فعالیت هاى مطبوعاتى اش فاصله گرفت
و از مهرماه سال گذشته نیز به همراه كامران فانى، حسن انورى، محمد على موحد،
یدالله ثمره، سلیم نیسارى و هوشنگ مرادى كرمانى، به عضویت فرهنگستان زبان و
ادب فارسى در آمد.
قیصر امین پور و اشعارش هر چه كه باشند، نمونه كامل زبان نسل دوم انقلاب
است. نسلى كه از آرمان گرایى رفته رفته به واقع گرایى رخ پوشانده و همین واقع
گرایى موجب نوشدن افكار و آراى آنها را داشته است. شاید به همین خاطر باشد كه
اشعار دهه آخر عمر امین پوربیش از پیش مورد استقبال و اشتیاق نسل سوم انقلاب
قرار گرفته است و آنها در كتابخانه هاى خود لااقل یكى از دیوان هاى او را در
كتابخانه خود به غنیمت برده اند. بهتر است مهرگان امروز را با یكى از اشعار
امین پور به پایان و از خواندنش لذت ببریم:
سراپا اگر زرد وپژمرده ایم
ولى دل به پاییز نسپرده ایم
چوگلدان خالى لب پنجره
پر از خاطرات ترك خورده ایم
دلى سربلند و سرى سربه زیر
از این دست عمرى به سر برده ایم
پى نوشتها:
1- یكصدو پنجاه و سومین نشست كتاب ماه و ادبیات 83/10/15
2 و 3 و 4 و 5 – همان
